Zelfredzaamheid: alles wat je moet weten

Zelfredzaamheid - alles wat je moet weten

Zelfredzaamheid is een term die we de laatste tijd steeds vaker horen, maar wat wordt er nu eigenlijk mee bedoeld?  Op deze pagina leggen we alles uit. 

Wat is zelfredzaamheid precies (zelfredzaamheid betekenis)?

Zelfredzaamheid is het bij machte zijn van mensen om zichzelf te redden op alle levensgebieden met zo min mogelijk professionele ondersteuning en zorg. De letterlijke definitie van zelfredzaamheid is: jezelf kunnen redden.


Het gaat om de praktische handelingen, de zelfregie, en om het vermogen van mensen om zich zoveel mogelijk te redden met medewerking van kennissen, vrienden, familie, vrijwilligers en buren. Dit noemen we ook wel  ‘samenredzaamheid’. Per slot van rekening draait het erom dat mensen een zo normaal mogelijk leven leiden.


Zelfredzaamheid heeft daarnaast meerdere betekenissen (zelfredzaamheid definitie):


  • Zelfredzaam is het vermogen van mensen om zich te kunnen redden met zo min mogelijk professionele ondersteuning en zorg.
  • Men kan in het dagelijks leven eigen problemen oplossen en gaat zelfstandig door het leven, oftewel weet zichzelf te redden.
  • Bij machte zijn om dagelijkse levensverrichtingen zelfstandig te doen, zoals bijvoorbeeld wassen en aankleden.
  • Het vermogen om het leven in orde te brengen zonder hulp van derden.
Zelfredzaamheid betekent niet: mensen aan hun lot overlaten!

Zelfredzaamheid betekent niet: mensen aan hun lot overlaten!

Het mag er nooit toe leiden dat mensen gedwongen zijn al hun geestkracht in het huishouden te steken, zodat er weinig tot geen energie overblijft voor sociale verrichtingen. Wel is het goed om te beseffen dat zorg er niet is om sociale vraagstukken op te lossen.

"Zelfredzaamheid is ook het vermogen om te weten wanneer je om hulp moet vragen"

Wat is psychosociale zelfredzaamheid?

Psychosociale zelfredzaamheid is het vermogen tot sociaal optreden in de dagelijkse situaties in het leven. Denk hierbij aan situaties in huis, tijdens het winkelen, in relatie met vrienden en vriendinnen of op je werk bij collega’s.


De psychosociale zelfredzaamheid van de zorgvrager kan door een zorgprofessional worden bevorderd door de een van de hieronder beschreven begeleidingsstijlen te hanteren:


  • Wanneer de zorgvrager niet zelfredzaam is kun je de stijl ‘loodsen of overnemen’ toepassen. Dit noemen ze ook wel hand in hand begeleiden.
  • Wanneer zorgvragers onafhankelijker worden kun je de stijl ‘coachen en ondersteunen’ toepassen. Hierbij geef je support vanaf de zijlijn om de zelfredzaamheid te vergroten.
  • Bij zorgvragers die enorm zelfstandig kunnen functioneren kun je de stijl ‘delegeren of stimuleren’ toepassen. De zorgvrager weet wat hij moet doen en heeft afspraken gemaakt met de zorgprofessional. De zorgvrager voert de handelingen zelfstandig en zonder toezicht uit.

Wat is zelfregie?

Zelfregie is de bevoegdheid over je eigen leven en ondersteuning. Zelfregie is een belangrijk onderdeel van de zelfredzaamheid. Voor zorgprofessionals vraagt het versterken van zelfregie om bijzondere competenties. Er zijn 4 belangrijke punten omtrent zelfregie:


  • Altijd uitgaan van het positieve: wat kan ik allemaal nog wel als cliënt en waar ligt mijn vermogen?
  • Het versterken van de inzicht van de cliënt in eigen beweegreden en situatie: op welke gebieden gaat het goed en op welke gebieden juist niet? wat zijn mijn wensen om nog te de doen? Waar ligt mijn motivatie?
  • De zeggenschap over ondersteuning en hulp zoveel mogelijk bij de cliënt laten of leggen.
  • Het sterker maken en het inschakelen van informele en /of sociale netwerken.

"Door versterking van zelfredzaamheid kan zorg of intensivering van zorg worden uitgesteld"

Zelfredzaamheid in de zorg

Het maakt niet uit of je jong of oud bent, gehandicapt bent of een zware blessure hebt gehad: het zelf dingen doen kan leiden tot succeservaringen. Deze succeservaringen zorgen er dan weer voor dat het zelfvertrouwen en het zelfbeeld positief beïnvloed worden. Het biedt stimulans om nog meer dingen weer te kunnen doen, om te leren of te ontdekken.


Vandaag de dag wordt er op zorgopleidingen veel aandacht besteed aan zelfredzaamheid in de zorg. Het uitgangspunt in de zorg is om de “cliënt als mens” te zien. Zo is iemand met een zorgbehoefte vooral iemand met een verleden, eigen toekomst, eigen doelen en eigen naasten. Elk mens is namelijk uniek in hoe hij zelfredzaam wil en kan zijn. Zorgverleners versterken bij zelfredzaamheid de eigen regie van de patiënt.

Badkamer hulpmiddelen die de zelfredzaamheid positief beïnvloeden

Wat is zelfredzaamheid bij ouderen?

Zelfredzaamheid ouderen is de mate waarin ouderen zichzelf kunnen redden. Denk bijvoorbeeld aan het zelfstandig aan- en uitkleden of zelfstandig douchen. Door het behouden of versterken van de zelfredzaamheid kan zorg voor ouderen worden voorkomen of uitgesteld worden .


Het is zeer belangrijk om je voor te bereiden op de toekomst als je wat ouder wordt. Zo kun je de zelfredzaamheid met bijvoorbeeld badkamer hulpmiddelen al stimuleren.

Zelfredzaamheid kind

Het stimuleren van zelfredzaamheid voor kinderen in iedere leeftijd is enorm belangrijk. Door dingen zelf te doen oefenen kinderen gewichtige vaardigheden welke enorm veel voordelen opleveren in de toekomst. Natuurlijk is er verschil in een een pasgeboren baby of een kind van 15 jaar oud.


Zo is een pasgeboren baby hulpbehoevend en vraagt deze heel veel zorg van zijn ouders. Een baby kan nog heel weinig en moet eigenlijk alles nog leren. Het begint met het vasthouden van zijn fles,  het grijpen naar speeltjes, kruipen, leren zitten en staan. In een later stadium gaan kinderen zelf hun bestek leren gebruiken, zichzelf aankleden, hun handen wassen, knopen of rits dichtdoen, veters strikken.


Alles moet met andere woorden nog geleerd worden. Als ouder kan je dat natuurlijk niet allemaal zelf blijven doen. Wanneer kinderen groter worden zal ook de hulp van de ouder moeten veranderen.  Altijd maar alles blijven doen voor je kind of kinderen zal moeten veranderen in het kind bijstaan zodat zij het zelf kunnen doen. De eerste stappen naar zelfstandigheid voor je kind worden op die manier gezet.

" Ieder kind is uniek en ontwikkelt zich op zijn eigen tempo. De leeftijden waarop een kind bepaalde vaardigheden onder de knie krijgt wijken enorm af van kind tot kind. Het ene kind is sneller op het ene ontwikkelingsgebied (bijvoorbeeld rekenen) dan op het andere (bijvoorbeeld sociale ontwikkeling). Probeer je kind dan ook niet te forceren, maar kijk naar wat het vast probeert te doen en ondersteun dit."

Zelfredzaamheid gehandicaptenzorg

Het vergroten van de zelfredzaamheid in de gehandicaptenzorg is belangrijk en wordt steeds belangrijker. Mensen met een beperking die het gevoel ervaren om zelfredzaam te zijn en die eigen regie voelen, staan veel positiever in het leven. Er is daarom niet alleen ondersteuning nodig om zelfredzaamheid aan te wakkeren, maar ook voor het versterken van de eigen regie.


Hoewel er een grote diversiteit is tussen mensen met lichamelijke beperkingen moet dit bij iedereen worden gestimuleerd. Het blijkt namelijk dat mensen die zeer weinig of geen zelfredzaamheid of zelfregie ervaren, veel meer moeite hebben met het omgaan met hun beperkingen. Of het nu om een lichte of zware beperking gaat. Lees voor uitgebreide informatie het artikel: versterken van eigen regie belangrijk voor mensen met een lichamelijke beperking

Verminderde zelfredzaamheid

Verminderde zelfredzaamheid zorgt voor meer kwetsbaarheid in verschillende doelgroepen. Vilans heeft een onderzoek uitgevoerd in opdracht van het ministerie van BZK waarin is bekeken wie er bij een voorval kwetsbaar zijn als gevolg van het verminderde zelfredzaamheid.


Als het om veiligheid gaat bij zelfredzaamheid van mensen in noodsituaties, kun je de volgende groepen omschrijven:


  • Volledig zelfredzaam: deze groep mensen kunnen een situatie van nood goed inschatten en de plek van een eventueel ongeval zelfstandig verlaten om zichzelf in veiligheid te brengen.
  • Verminderd zelfredzame personen: deze groep mensen zijn in staat om met een beetje hulp en aanduidingen zelfstandig een plek van een eventueel ongeval verlaten en zichzelf in veiligheid brengen;
  • Niet zelfredzame personen: deze groep mensen zijn niet in staat zichzelf in veiligheid te brengen als gevolg van hun fysieke, psychische of verstandelijke beperking. In deze groep niet zelfredzame personen worden ook nog personen onderscheiden die als gevolg van hun aandoening bedlegerig zijn dan wel gekluisterd zijn aan technische hulpmiddelen en/of medische voorzieningen. Dit is een groep mensen die in geval van een evacuatie meegenomen moet worden.

In totaal is dit om en nabij 20% van de totale bevolking in Nederland. Als gevolg van de dubbele vergrijzing (het aantal senioren neemt toe én mensen worden ouder) zal dit percentage in de komende jaren groeien naar ongeveer 25% .

Overzicht van groepen verminderd zelfredzame mensen:

Wat is een zelfredzaamheidsmatrix (zelfredzaamheid matrix)?

Een zelfredzaamheids-matrix (of zelfredzaamheid-matrix) is een stuk gereedschap waarmee beleidsmakers, onderzoekers en behandelaars in de gezondheidszorg, maatschappelijke dienstverlening en/of gerelateerde werkvelden de mate van zelfredzaamheid van hun cliënten volledig en makkelijk kunnen meten. Het wordt vaak gebruikt bij de intake, de voortgang en bij de afsluiten van een ondersteuningstraject. Ze noemen het ook wel een zelfredzaamheid vragenlijst.
Zelfredzaamheidsradar

Wat is een zelfredzaamheidsradar of zelfredzaamheidsmeter?

Zelfredzaamheid meten kun je doen aan de aan van een zelfredzaamheidsradar of een zelfredzaamheidsmeter. Dit zijn middelen om de zelfredzaamheid van een cliënt nauwkeurig in beeld te brengen en samen te bedenken hoe je die kunt verbeteren (met een zonder hulpmiddelen of slimme technologie).


De radar bestaat uit 15 onderwerpen zoals bijvoorbeeld mobiliteit, leervermogen, aankleden en incontinentie. Deze geef je een cijfer tussen de 1 en 5. Wanneer de cliënt op een bepaald onderwerp lager scoort gaat men zoeken naar verbeteringen.

Waarom is zelfredzaamheid in de zorg belangrijk?

Het wordt in de maatschappij en in de zorg steeds crucialer om de zelfredzaamheid zo hoog mogelijk te houden. De reden hiervan is de dubbele vergrijzing. In verhouding met jaren geleden komen er verhoudingsgewijs meer en meer oude ouderen bij. Helaas is het zo dat ouderdom nu eenmaal met gebreken komt.


Tegelijkertijd ontstaat er een groter tekort aan zorgverleners. De gemiddelde leeftijd van de zorgverleners groeit ook mee en ook zij zullen daardoor kwetsbaarder worden. Van twee kanten wordt het belang van zelfredzaamheid dus steeds groter.

 Zelfredzaamheid geeft meer levensvreugde

Wanneer je jong bent sta je niet of nauwelijks stil bij het feit dat je de regie hebt over je eigen leven. Je kunt zelf bepalen wanneer je naar het toilet wilt of zelf bepalen wanneer je lekker wilt gaan douchen. Maar niet voor iedereen geldt dit. Voor mensen die zorg nodig hebben betekent het vaak dat zij afhankelijk zijn en dus niet zelf kunnen bepalen wanneer zij willen douchen.


Wanneer zorgvragers door bepaalde hulpmiddelen (zoals bijvoorbeeld een sta-op toilet of rolstoelwastafel) toch hun zelfredzaamheid kunnen behouden vergroot dat de eigenwaarde en ervaren zij meer levensvreugde!

Zelfredzaamheid stimuleren

De zelfredzaamheid stimuleren of zelfredzaamheid bevorderen is van groot belang om je eigen regie zoveel mogelijk te behouden. Het is een benadering die vaak wordt gebruikt in de zorg. Dit is er op gebaseerd op de aanname dat iedereen sterke kanten of mogelijkheden heeft om op eigen wijze, of met hulp van anderen, vorm te geven aan hun leven. Ook als de situatie niet aangenaam is.


Het stimuleren van zelfredzaamheid kan gedaan worden door een positieve manier van coachen of daar hulpmiddelen aan te schaffen die helpen de zelfredzaamheid te behouden. Denk bijvoorbeeld aan toilet hulpmiddelen of een aangepaste douche.

Zelfredzaamheid stimuleren ouderen

De zelfredzaamheid vergroten bij ouderen helpt de ouderen om zelfstandig te blijven functioneren. Hoe ouder men wordt, hoe vaker er gekeken wordt naar het niveau van zelfredzaamheid. Er wordt hier gekeken naar verschillende gebieden waarin zelfredzaamheid kan worden gehanteerd om zelfstandig te kunnen blijven functioneren.


Wanneer het vermogen van zelfredzaamheid (om wat voor reden dan ook) in bepaalde terreinen niet meer zo goed verloopt, zal er gekeken moeten worden hoe hierin de beste begeleiding of zorg geboden kan worden. Inzicht in de verschillende gebieden van zelfredzaamheid biedt ondersteuning om de zelfredzaamheid voor ouderen zo lang mogelijk aan te moedigen, zodat intensivering van zorgverlening mogelijkerwijs kan worden voorkomen of worden uitgesteld.

Zelfredzaamheid voorbeelden

Het meest inspirerende voorbeeld qua zelfredzaamheid die wij hebben is het verhaal van Roy, wiens ouders dankzij de badkamer hulpmiddelen zelfs de thuiszorg hebben geannuleerd.


Het was in mei 2019 toen we een telefoontje kregen van Roy. Zijn vader was op dat moment aan het revalideren in het ziekenhuis en voor zijn moeder kostte het, door haar hoge leeftijd, veel moeite om zichzelf te kunnen wassen. Begin juni zou zijn vader weer thuiskomen na een lange revalidatie en voor die tijd wilde hij dat de badkamer volledig werd aangepast.


Begin juni was het eindelijk zover: Roy zijn vader werd ontslagen uit het ziekenhuis. Bij thuiskomst wilde hij direct gaan douchen. Eigenwijs als hij was probeerde hij het direct helemaal zelfstandig. En met daverend succes! Het lukte zo goed dat hij direct daarna de thuishulp heeft afgebeld. Een prachtig voorbeeld waarom zelfredzaamheid zo belangrijk is! Het hele artikel kun je hier lezen: “Mijn vader heeft zelfs de thuiszorg afgezegd dankzij deze senioren badkamer!” 

Zelfredzaamheid voorbeelden - Mijn vader heeft zelfs de thuiszorg afgebeld

Langer zelfstandig thuiswonen

Wij zijn ervan overtuigd dat door motivering en activering van “het eigen kunnen”, zorg en intensivering van zorg kan worden uitgesteld, waardoor mensen met een beperking langer- en zelfstandig thuis kunnen blijven wonen. 


Maar daar moeten we wel iets voor doen, zoals aanpassing van de woonruimte. Volgens onderzoek neemt de badkamer, naarmate beperkingen toenemen, en steeds belangrijkere rol in in het leven van een mens. Het is de ruimte waar een groot gedeelte van de dag wordt doorgebracht, denk hierbij aan toiletgebruik, wassen, tanden poetsen, aankleden, douchen en algemene verzorging.


Wat is er dan prettiger dan dat deze ruimte zo efficiënt mogelijk is ingericht, zowel voor jezelf als voor het eventuele zorgpersoneel?

Op zoek naar een zelfredzame badkamer?

Het hele traject denken wij met je mee: van het maken van een indelingstekening tot het aanleveren van de juiste hulpmiddelen. We staat voor je klaar.